بورس انرژی؛ کورسوی امید به رفع ناترازی
یکی از راه های تامین درصد درخواست شده انرژی صنایع با ظرفیت انشعاب برق بیش از یک مگاوات، از طریق انرژی های تجدیدپذیر، ورود به بورس انرژی است. تابستان ۱۴۰۲ در بورس انرژی یک تابلوی سبز، برای سرمایه گذاران جذابیت پیدا کرد، اقدامی که کارشناسان معتقد بودند در توسعه تجدیدپذیرها بسیار موثر است. امکان عرضه برق به صنایع، جلوگیری از بروز خاموشی در این حوزه و قدرت بالای نقدشوندگی مطالبات نیروگاه ها از جذابیت های سرمایه گذاری در تابلوی سبز بورس انرژی است.
راه اندازی این تابلو، درست همزمان با پیک مصرف برق بود و وزارت نیرو با هدف تسهیل توسعه انرژی های تجدیدپذیر و برطرف‌‌‌‌‌‌کردن نیاز صنایع و بخش اداری از طریق احداث نیروگاه های تجدیدپذیر اقدام به راه اندازی آن کرد. صنایع هم در راستای عمل به ماده ۱۶ دانش بنیان و تامین همان درصد ناچیز برق از انرژی های تجدیدپذیر و اینکه با حیات واحد تولیدی شان ارتباط مستقیم داشت، از این تابلو استقبال کردند.
به گفته رییس سازمان بورس، راه اندازی تابلوی سبز سبب شد تولید انرژی های پاک برای تولیدکنندگان صرفه اقتصادی داشته باشد، ضمن اینکه یک اهرم تشویقی قدرتمند برای ورود به این حوزه محسوب می شود. اقبال از این تابلو تا حدی بود که سبب شد نرخ انرژی در بورس انرژی در تابستان ۱۴۰۲ به رقمی بین ۳۰,۰۰۰ تا ۴۰,۰۰۰ ریال برسد.
در این میان وزارت نیرو نیز نه فقط تحویل برق معامله شده در تابلوی سبز را تضمین می کند بلکه خریداران برق تجدیدپذیر را به میزان برق خریداری شده شان، از شمول برنامه های مدیریت مصرف خارج و از این طریق روند خرید از تابلو سبزها را تسریع می کند.
آسان ترین راه برای تامین برق صنایع
خرید تابلوی برق سبز یکی از آسان ترین راه ها برای تامین برق صنایع ذکر شده از انرژی‌های تجدیدپذیر است که در کوتاه مدت بسیار جواب گو است. درواقع صنایع طبق تخمین انرژی مصرفی ماه آینده‌ی خود، یک درصد از آن را محاسبه و به بار پایه تبدیل کرده و رقم به دست آمده را از این تابلو خریداری می کنند.
اصلی ترین ذی نفعان بورس انرژی
اصلی ترین ذی نفعان این اقدام، نیروگاه های تجدیدپذیر هستند که تا پیش از این، خرید تضمینی برق تولیدشده توسط آنها با قیمت متعادل تری صورت می گرفت و با فروش برق در تابلو سبز توانستند اقتصاد خود را نجات دهند. درواقع این تابلو سبب شده فعالیت در این حوزه به یک تجارت پرسود و زودبازده تبدیل شود و تنها یک فعالیت لوکس به شمار نیاید.
برق بخش صنعت با ورود به بورس انرژی قطع نخواهد شد
بخش صنعت از دیگر ذی نفع این تابلو است. هرچند این اقدام برای صاحبان صنایع یک تکلیف محسوب می شود اما درعوض آ‌ها در سه ماه تابستان به همان میزانی که انرژی تجدیدپذیر از این تابلو خرید میکنند مشمول عدم قطع می شوند. طبق برنامه مدیریت مصرف بار و به دلیل ناترازی مصرف برق، در تابستان و به خصوص در زمان اوج مصرف، برق صنایع به دلیل تامین برق مناطق مسکونی، در ساعاتی خاموش می شود که همان چند ساعت برای صنایع هزینه بردار است، این در حالی است که خرید برق از تابلو برق سبز موجب عدم خاموشی در شرایط مشابه می شود.
دولت ذی نفع سوم است، زیرا پیش از وجود این تابلو، دولت مبلغ خرید تضمینی برق نیروگاه های تجدیدپذیر را از خزانه پرداخت می کرد و حالا بورس این بار را برای او سبک کرده است.
در نهایت وقتی این صنعت به یک تجارت بزرگ و سودده تبدیل شود، سرمایه گذاران تشویق به سرمایه گذاری در این حوزه می شوند که این امر به کاهش استفاده از سوخت های فسیلی، توسعه انرژی های تجدیدپذیر و در نهایت تحقق توسعه پایدار خواهد انجامید. درواقع مثلث ایجاد شده به دلیل کاهش آلودگی هوا، بهبود مسائل زیست محیطی و حفاظت از منابع در نهایت تمام جامعه را راضی خواهد کرد.
اگر برق خود را در بورس نخرید چه می‌شود؟
حالا اگر صنعتی در بورس برق خود را نخرد ساتبا میانگین تعرفه تجدیدپذیر را اعلام می کند که همواره به جز سه ماه پیک مصرف تابستان که به دلیل ناترازی ها، قیمت ها بالا می رود، قیمت تابلو سبز از تعرفه تجدیدپذیر پایین تر است. بنابراین بالطبع وقتی صنایع درصدی از برق مصرفی خود را از بورس خریداری کنند از جریمه معاف خواهند شد و این به نفع صنایع است.
صنایعی که ترجیح می دهند جریمه شوند
اگر صنایع آن درصد برق تعیین شده را از انرژی های تجدیدپذیر تامین نکنند و ترجیح دهند جریمه آن را پرداخت کنند، شرکت توانیر این جریمه را دریافت و بخش عمده ای از آن را به سازمان انرژی های تجدیدپذیر و بهره وری انرژی برق (ساتبا) بازمیگرداند که بخش اصلی آن صرف حمایت و توسعه شرکت های دانش بنیان و دانش تجدیدپذیر همچنین خرید تضمینی برق نیروگاه ها می شود، درواقع این چرخه به نوعی با این اقدام خودش را کامل می کند.
بر اساس آنچه گفته شد و طبق آمارها، از ابتدای خرداد تا پایان اسفندماه ۱۴۰۲ در مجموع بیش از ۲۶۹ میلیون کیلووات ساعت انرژی تولیدی برق نیروگاه های تجدیدپذیر به ارزش بیش از ۶۲۵ میلیارد تومان مبادله شد و براساس آمار بورس انرژی، بیشترین میزان برق مبادله شده در تابلوی سبز مربوط به تیرماه ۱۴۰۲ به میزان ۷۵مگاوات ظرفیت در هر ساعت بود که به طور کامل به مصرف کنندگان تحویل شد.
دوران رونق بورس انرژی
عدم شفافیت و محدودیت در قیمت گذاری بزرگترین چالش های این روزهای بورس انرژی است. با این حال این بازار نسبت به سال ۱۴۰۲ رونق چشمگیری داشته است به گونه ای که معاملات بورس انرژی ۲۵۰ درصد بیشتر شده است و این بازار شاهد افزایش دو برابری نیروگاه های فعال در بازار بوده است. قیمت برق برای عرضه کنندگان نیز افزایش پیدا کرده و سازوکارهایی تعریف شده است برای جذب بیشتر سرمایه گذاران. باوجود اینکه برخی معتقدند ۵ سال برای بازگشت سرمایه زمان طولانی است اما شواهد نشان می دهد بورس انرژی در مسیر شکوفایی است. سازوکار تازه ای تحت عنوان گواهی برق تجدیدپذیر برای شرکت هایی که هنوز نیروگاه را به بهره برداری نرسانده اند تعریف شده که علاوه بر تامین مالی در آینده ملزم به فروش برق تولیدی در بورس انرژی باشند؛ همانگونه که بسیاری از صنایع ملزم به خرید تا ۵ درصد از برق مصرفی خود از تالار سبز بورس انرژی شده اند. این درحالی است که سازوکاری برای مشترکان خرد و کلانی که قصد فروش برق صرفه جویی شده دارند هم درنظر گرفته شده است.
فرصتی تازه برای صنعت انرژی
براساس گفته‌های نایب رئیس سندیکای صنعت برق، در سال ۱۴۰۱ بالغ بر ۱۵ هزار میلیارد تومان و در سال ۱۴۰۲ بالغ بر ۳۰ هزار میلیارد تومان اوراق اسناد خزانه صادر شد و بخشی از مشکلات پیمانکاران را حل کرد.
همچنین حجم و ارزش معاملات برق در بورس انرژی در ۶ ماهه نخست ۱۴۰۲ به ترتیب ۲ میلیارد کیلووات ساعت و ۶۰۶ میلیارد تومان بود که در نیمه نخست ۱۴۰۳ به ۷۸ میلیارد کیلووات ساعت و ۱۱ هزار میلیارد تومان رسید.
این درحالی است که عضو کمیسیون انرژی مجلس نیز از افزایش جذابیت سرمایه گذاری بخش خصوصی در بورس انرژی خبر داده است. «با توجه به حجم بالای ناترازی، روش فوق صرفاً در کوتاه مدت امکان‌پذیر نیست و تنها در بلندمدت به نتایج قابل توجه و مطلوب خواهد رسید.»
صاحب نظران معتقدند که معاملات برق و آب در بستر بورس انرژی به بهتر شدن اقتصاد برق و رفع ناترازی کمک خواهد کرد.
در تبصره ۶ قانون بودجه ۱۴۰۴ از محل عوارض برق، درصد خوبی به طور خاص برای تجدیدپذیرها و سازمان ساتبا در نظر گرفته شده است. همچنین در جایی دیگر بخشی که مربوط به هدفمندی می‌شود، اعداد و ارقام قابل توجه و موثری برای تجدیدپذیرها در نظر گرفته شده و دولت می تواند از این محل استفاده بهینه داشته باشد.
ضمن اینکه، می توان از ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر به عنوان یک ظرفیت قانونی مطلوب برای تأمین مالی استفاده کرد زیرا منابع خوبی برای آن در نظر گرفته شده است. اگرچه ممکن است با حجم تقاضاها هم خوانی نداشته باشد اما قدم رو به جلویی برای پیشبرد این موضوع است.
سازوکار بورس انرژی
درباره تغییرات سازوکار بورس انرژی از سال ۱۴۰۲ باید چنین گفت که؛ به طور کلی نیروگاه هایی که در بورس انرژی فعال هستند، نیروگاه هایی هستند که به بهره برداری رسیدند و در حال فروش برق تولیدی هستند.
دو دسته نیروگاه در بورس انرژی فعال هستند؛ نیروگاه های ماده شصت و یک از سال ۱۳۹۷ به بعد به بهره برداری رسیدند و نیروگاه هایی که تحت عنوان قراردادهای عرضه برق سبز وارد بورس انرژی شدند. به بیان دیگر دو دسته قرارداد در بورس انرژی وجود دارد؛ قراردادهای برق سبز و قراردادهای خرید تضمینی که از طریق الحاقیه توانسته اند برق تولیدی خود را در بورس انرژی عرضه کنند. نیروگاه هایی که در تابلو سبز بورس انرژی، برق عرضه می کنند حتما باید بعد از سال ۱۳۹۷ به بهره برداری رسیده باشند زیرا عرضه برق برای نیروگاه هایی که پیش از این تاریخ در بورس انرژی فعالیت می کردند توجیه اقتصادی ندارد.
نسبت ناترازی انرژی و بورس انرژی
درباره تاثیر معاملات بورس انرژی بر ناترازی انرژی نیز باید گفت: بورس انرژی در حوزه ناترازی می تواند کمک کننده باشد. زیرا نیروگاه هایی که در بورس انرژی برق خود را فروختند به تامین مالی مناسبی رسیدند. بازگشت سرمایه این نیروگاه ها سریع تر اتفاق افتاده است. به همین دلیل تقاضا برای سرمایه گذاری در تابلو سبز هم افزایش یافته است و نزدیک به ۴ هزار کیلووات درخواست پروانه احداث نیروگاه براساس مکانیزم تابلو برق سبز به بورس انرژی فرستاده شده است. این درخواست‌ها به پشتوانه شرایط خوبی که در بورس انرژی ایجاد شده ثبت شده اند.
درواقع تابلو سبز کمکی شده است برای رفع ناترازی و افزایش ظرفیت برق تجدیدپذیر کشور. رشد ۲۸۰درصدی معاملات در بورس انرژی و افزایش نیروگاه های فعال از ۴۲ عدد به ۸۲ نیروگاه نمود بارز عملکرد موفق بورس انرژی است.
چشم انداز بورس انرژی
اما چشم‌انداز بورس انرژی در صنعت انرژی کشور چطور پیش بینی می شود؟ کشور مشکل کمبود برق دارد. سال ها است که صنایع کشور با قیمت های پایین برق کار کرده اند، به همین دلیل از ۱۴۰۲ این صنایع متعهد شده اند بین سال های ۱۴۰۲ تا ۱۴۰۶ برق مصرفی خود را از تابلو برق سبز و نیروگاه های برق تجدیدپذیر تامین کنند که این امر تاییدی است بر چشم انداز روشن بورس انرژی.
البته ناگفته نماند که برای تحقق اهداف مورد نظر باید اقداماتی نیز صورت بگیرد. اولین گام که به زودی اتفاق خواهد افتاد افزایش درصد الزامی خرید برق از تابلو سبز توسط نیروگاه ها است زیرا کشور احتیاج دارد که گذار به انرژی های تجدیدپذیر را انجام دهد و لازمه این گذار توسعه نیروگاه های انرژی تجدیدپذیر است.
طرح‌های تشویقی هم درنظر گرفته شده است؛ «برای مثال برق صنایعی که از انرژی های تجدیدپذیر استفاده می کنند در زمان اوج مصرف قطع نخواهد شد. این ابزارها سبب می شود عرضه و تقاضا در تابلو برق سبز رونق بیشتری پیدا کند.»
فروش برق صرفه جویی شد
ابزار تازه‌ای نیز ایجاد شده است تحت عنوان گواهی صرفه جویی انرژی؛ «اکثر کسانی که در مصرف برق صرفه جویی می کنند این گواهی را اخذ می کنند، تالار فیروزه ای هم برای فروش گواهی های صرفه جویی تعریف شده است. اگر صنعتی بتواند در مصرف برق صرفه‌جویی کند، می تواند برق مازاد را پس از ارزیابی در تالار فیروزه ای بفروشد. این معاملات هم در دو گروه گواهی اوج و گواهی پایه عرضه می شوند که قیمت گواهی اوج بیشتر است. با این حال قیمت این برق به قیمت تابلو سبز یا برق تجدیدپذیر نمی رسد.»
لزوم توسعه زیرساخت ها
باید توجه داشت که بورس انرژی ابزاری برای توسعه زیرساختی صنعت برق از مسیر شفافیت و کاهش هزینه های تامین برق برای مصرف کنندگان با هدف صیانت از حقوق تولیدکنندگان برق است. حالا در کشور این بازار می تواند کارکرد دو چندانی داشته باشد زیرا صورت های مالی صاحبان نیروگاه ها و فعالین صنعت برق نشان می دهد که ناترازی مالی یکی از اصلی ترین چالش های صنعت برق در طی سال های گذشته بوده است. بدین معنا که دخل و خرج صنعت برق با هم، هم خوانی ندارد. به همین دلیل فعالان صنعت برق همواره دچار مشکلات متعددی در زمینه تامین منابع مالی خود بودند.
اما با شکل گیری و افزایش عرضه و تقاضا برای برق در بورس انرژی و راه اندازی بورس سبز چشم انداز سرمایه گذاری در حوزه انرژی های تجدیدپذیر مثبت شده است. با این اوصاف می توان ادعا کرد که بورس انرژی علاوه بر کارکردی که در زمینه روشن کشف قیمت و شفافیت در معاملات دارد می تواند زمینه ساز تامین مالی صنعت برق شود.
بــا ادامــه ایــن وضعیــت و افزایــش عرضــه و تقاضــای بــرق در بــورس امیــد آن مــی رود کــه بعــد از یــک الــی دو ســال ســرمایه‌گذاری ها در ایــن صنعــت افزایــش پیـدا کـرده و بـه نوعـی ناتـرازی موجـود در صنعـت بـرق کاهـش یابـد. از طرفـی نباید فرامـوش کـرد کـه توسـعه بـازار بـرق در بـورس انـرژی یـک تکلیـف قانونـی اسـت. در برنامــه هفتــم توســعه هدف گــذاری شــده کــه ۶۰ درصــد معــاملات در بــورس انــرژی انجـام شـود و هـدف از تصویـب ایـن قانـون ایـن اسـت کـه سـهم وزارت نیـرو از بـازار برق کمـتر شده و دولت تنـها به ارائه دهـده خدمات در این بازار تبدیل شود.
تجربه نیروگاهی از بورس انرژی
در ادامه تجربه یکی از شرکت های فعال در بورس انرژی را می خوانیم: شرکت پارشید انرژی کویر ایساتیس از خرداد ۱۴۰۲ فروش برق در بورس انرژی را آغاز کرد. در سال ۱۴۰۲ با توجه به اقدامات قطعی برق که هنوز توسط دادگاه لغو نشده بود خرید و فروش زیادی در بورس وجود نداشت اما ۱۴۰۳ شرایط خیلی بهتر شد.
به گفته مدیر این شرکت، براساس تبصره های تازه اعمال شده، بنگاه های اقتصادی که از بورس انرژی خرید نکنند با قطعی برق مواجه می شوند و همین تبصره توانست شرایط رونق در بورس را به کلی تغییر دهد.
قوانین دست و پاگیر
اما قوانینی اعم از اینکه مصرف کنندگان بزرگ ملزم به معامله در بورس انرژی شدند، باعث شد قیمت ها در بورس افزایش پیدا کند. قیمت هر کیلووات برق عرضه شده در بورس انرژی نسبت به سال ۱۴۰۲ به طور میانگین ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش یافت. در سال ۱۴۰۲ هر کیلووات برق در بورس انرژی ۲۷۰۰ تومان فروخته می شد اما در ۱۴۰۳ این قیمت به ۳هزار تومان به بالا رسید.
شرایط کنونی بورس هم اکنون بسیار مناسب تر از پیش است اما هنوز برای سرمایه گذار جذاب نیست؛ «باتوجه به اینکه صنعتگران باید یک هزینه آزاد را متحمل شوند نسبت به خرید برق تجدیدپذیر به نرخ بورس انرژی ترغیب نشده اند. اما نسبت به قراردادهای ماده ۱۶ و سال ۱۴۰۲ شرایط خیلی بهتر شده است.»
لزوم شفافیت در بورس انرژی
نزدیک شدن قیمت بورس به قیمت جهانی و صادراتی برق، یکی از اقداماتی است که باید صورت بگیرد؛ «حتی در حال حاضر که قیمت ها نسبت به ۱۴۰۲ افزایش یافته است بازگشت سرمایه برای سرمایه گذار بیشتر از پنج سال طول می کشد؛ این زمان در بازارهای موازی سرمایه گذاری، بسیار کوتاه تر است و همین موضوع باعث شده رغبت و انگیزه سرمایه گذاران برای سرمایه گذاری در بورس انرژی پایین بیاید. حتی بهره بانکی ساده نسبت به بورس انرژی بازدهی بیشتری دارد.»
با این حال امیدواری به بورس انرژی بسیار زیاد است. اگر شفافیت در بورس انرژی ملزم شود و دستکاری قیمتی صورت نگیرد می توان به بورس انرژی امیدوارتر بود.
قیمت‌ها باید براساس عرضه و تقاضا تعیین شود و هیچ محدودیتی از سوی نهادهای بالادستی برای اعمال قیمت صورت نگیرد، قیمت ها در بورس انرژی کنترل شونده است.
ناترازی عرضه و تقاضا
به گفته بسیاری از شرکت های فعال در بورس انرژی، صنعتگرها هم به نوعی حق دارند زیرا در بورس انرژی باید قیمت برق بیشتری بپردازند، یعنی سمت تقاضا متحمل هزینه بیشتری خواهد شد. در سمت عرضه هم زمان طولانی بازگشت انرژی باعث شده بازار بورس انرژی آنگونه که باید برای سرمایه گذاران جذاب نباشد و به نوعی تعادل عرضه و تقاضا در بورس انرژی وجود ندارد. اگر بتوان همین تعادل را در بورس انرژی ایجاد کرد و محدودیتی برای تعیین قیمت اعمال نشود می توان بورس انرژی را به عنوان یکی از بازارهای جذاب کشور معرفی کرد.
گفتنی است، بورس انرژی در ۱۴۰۳ رکورد زد و بیشتر از ۴۰۰ هزار کیلووات برق در بورس معامله شد که امیدوارکننده است. مهم ترین نکته برای بورس انرژی تنها شفافیت در تعیین قیمت است، امری که می تواند به رونق در بورس انرژی کمک کند.
