نیروگاه های خورشیدی در ایران

تاریخچه نیروگاه خورشیدی در ایران

استفاده از انرژی نور خورشید برای بیشتر مردم در ایران از زمان ورود ساعت های دیجیتال و ماشین های حساب مجهز به سلول های کوچک نوری موضوع آشنایی بود. اما استفاده گسترده از انرژی خورشید در جهت تامین برق به اواخر دهه ۶۰ بر می گردد. در ابتدا تجهیزات تولید برق خورشیدی به دلیل قیمت بالای آن، تنها جنبه پژوهشی و لوکس داشت که البته این ذهنیت لوکس بودن، علیرغم پیشرفت های سریع و افت قیمت های جهانی، همچنان پابرجا می باشد. شاید بتوان تلاش های شرکت برق آفتابی هدایت نور یزد در تولید پنل های خورشیدی را جزو اولین اقدامات اساسی در بومی و ملی کردن تجهیزات مرتبط با برق خورشیدی در ایران ذکر کرد. شرکت برق آفتابی هدایت نور یزد در سال ۱۳۷۱ خط تولید پنل های خورشیدی را با استفاده از تکنولوژی کشور آلمان و با ظرفیت تولید سالانه ۳ مگاوات در تهران راه اندازی نمود. در آن سال ها، قیمت جهانی پنل های خورشیدی، حدود ۶ دلار به ازای هر وات بود. با مقایسه آن با قیمت فعلی، یعنی ۰٫۲ دلار به ازای هر وات، می توان فهمید که با چه رقم بالایی سرو کار داشتیم. از آن زمان تا سال ۱۳۷۴ که سازمان انرژی های نو ایران ( سانا ) متولی استفاده از منابع انرژی های تجدیدپذیر و جلب مشارکت بخش خصوصی با خرید و فروش تضمینی برق تجدیدپذیر گردید، اقدام سازمان یافته در زمینه ساخت و احداث نیروگاه های خورشیدی و تولید تجهیزات مورد نیاز آن به عمل نیامده بود و بحث تولید برق خورشیدی همچنان جنبه لوکس داشت. موضوع مطرح دیگر در آن زمان، بحث بهینه سازی مصرف انرژی بود. معاونت امور انرژی وزارت نیرو در تلاش برای منطقی کردن مصرف انرژی در کشور، فعالیت های بسیاری را از سال ۱۳۷۵ آغاز کرد و در ادامه اجرای بخشی از فعالیت ها در زمینه های آموزش و آگاه سازی، سازمان مدیریت و بازیافت انرژی در صنایع کشور را با تأسیس سازمان بهره‌‌وری انرژی ( سابا ) به آن سازمان واگذار کرد.

در اواخر سال ۱۳۷۸ با افزایش نسبی تعداد پروژه های تجدیدپذیر، وزارت نیرو پیشنهاد دولتی شدن شرکت سانا را به هیأت وزیران ارائه داد تا سازمانی در بدنه تشکیلات دولت به فعالیت های مرتبط با توسعه انرژی های تجدید پذیر بپردازد. هیأت وزیران در تاریخ ۱۳۷۸/۱۲/۸ با تشکیل شرکت دولتی سانا موافقت نمود.

پیش از آن، نهادهایی همچون سازمان انرژی اتمی، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان بهینه سازی مصرف سوخت نیز در این زمینه فعالیت هایی را به صورت موازی انجام می دادند.

در راستای استفاده بهینه و بهره برداری موثر از انرژی های تجدیدپذیر، شورای عالی اداری، بنابر مصوبه مجلس، در مورخ ۱۳۸۳/۹/۲۸ تمرکز انجام کلیه فعالیت های قانونی مربوط به انرژی های تجدیدپذیر را به وزارت نیرو سپرد و فرآیند اجرایی تجمیع نیز در این راستا از تاریخ ۱/۱ /۱۳۸۴ انجام گردید و بنابراین وزارت نیرو از آن تاریخ مسئولیت این خصوص را به سانا منتقل نمود.

در اواسط سال ۱۳۸۵ با تغییر ساختار در وزارت نیرو و ایجاد معاونت برق و انرژی، دفتر انرژی های نو حوزه ستادی وزارت نیرو، در این سازمان ادغام و پروژه های مربوطه به سانا منتقل گردید.

به موازات تغییرات در ساختار دولتی انرژی های تجدیدپذیر، فعالیت های مرتبط با آن، توسط بخش خصوصی ادامه پیدا کرد و به دلیل کاهش تدریجی هزینه های تولید تجهیزات، تقاضا برای احداث کارخانجات تولید کننده پنل ها افزایش یافت. در اوایل سال ۱۳۸۶، پروژه نیروگاه بادی بینالود شرکت توانیر که تنها پروژه انرژی‌های تجدیدپذیر در خارج از مجموعه سانا بود نیز به سانا منتقل و در ‌‌نهایت فعالیت های سایر بازیگران عرصه تجدیدپذیر نظیر وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نفت و شرکت توانیر با انتقال فعالیت هایشان به سانا، به پایان رسید و سانا تنها متولی توسعه انرژی‌های تجدید پذیر در کشور گردید.

این تغییرات در ساختار دولتی انرژی های تجدیدپذیر و بهینه سازی مصرف انرژی، با شروع تحریم های بانکی ایران مواجه شد و عملا رسیدن به اهداف برنامه ریزی شده این سازمان ها را دچار چالش اساسی کرد. با این حال علاقه مندی و آینده نگری در بخش خصوصی جهت ادامه فعالیت ها همچنان وجود داشت. به طوری که در همان دوره تحریم ها، در نیمه دوم سال ۱۳۸۷ ، شرکت صنایع الکترونیک سازان، زیر مجموعه گروه تولیدی صنعتی سازان، خط تولید پنل های خورشیدی خود را در شهرک صنعتی شرق سمنان با ظرفیت سالانه ۲ مگاوات راه اندازی کرد که بعد ها آن را به ۱۰ مگاوات در سال ارتقا داد.

در سال ۱۳۸۹، شرکت برق آفتابی هدایت نور یزد نیز به منظور تولید محصول قابل رقابت در بازارهای جهانی و مطابق استانداردهای بین المللی، اقدام به راه اندازی یک خط تولید جدید به ظرفیت ۱۰ مگاوات در شهر یزد نمود. در سال ۱۳۹۰ برای تخصصی نمودن فعالیت ها، این شرکت به دو شرکت مطالعاتی فیبر نوری و برق خورشیدی هدایت نور تفکیک گردید.

در سال ۱۳۹۱، شرکت صنایع تولید انرژی پاک آتیه خط تولید پنل های خورشیدی آریا سولار بیرجند را با ظرفیت تولید سالانه ۲۰ مگاوات راه اندازی نمود. دو سال بعد، در سال ۱۳۹۳ برند تجاری هورسا، تحت مالکیت گروه صنعتی فانو، فعالیت خود را در حوزه تولید ماژول‌های فتوولتائیک با توان ۳۰ تا ۳۶۰ وات آغاز نمود.

پس از توافق برجام در سال ۱۳۹۴، و شروع رفع محدودیت های بانکی و فراهم شدن شرایط سرمایه گذاری در ایران، تلاش ها برای احداث نیروگاه های خورشیدی فتوولتائیک جهش قابل توجهی را به خود دید. در تیرماه ۹۴ شاهد به وقوع پیوستن رویداد مهمی دیگری در زمینه انرژی تجدید پذیر در ایران بودیم که در آن وزارت نیرو، تعرفه های خرید برق تولیدی از منابع انرژی های تجدیدپذیر را افزایش داد و مدت زمان خرید برق که به ۵ سال محدود شده بود، به ۲۰ سال افزایش داد.

این شرایط با کاهش قیمت ها در تولید و عرضه پنل ها و تجهیزات خورشیدی در بازارهای جهانی مقارن بود. قبل از آن که تولید کنندگان داخلی بتوانند برنامه ریزی های گسترده ای را برای توسعه تولید پنل ها و بروزرسانی کردن خط تولیدشان انجام دهند، بازار ایران با توجیح گران و کم بودن حجم تولید داخلی، به واردات تجهیزات نیروگاه های خورشیدی از کشورهای دیگر از جمله چین و اروپا روی آورد.

در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۵، شرکت تامین انرژی برق ایرانیان تابان تاسیس گردید و کارخانه تمام اتوماتیک پنل های خورشیدی خود را در شهرک صنعتی شیراز با ظرفیت ۲۵۰ مگاوات در سال راه اندازی نمود که فاز اول آن به ظرفیت ۱۳۰ مگاوات در تیر ماه سال ۹۶ به بهره برداری رسید.

در همان سال ۱۳۹۵ ، شرکت دیگری با نام سولار صنعت فیروزه فعالیت خود را در زمینه طراحی، ساخت و تولید انواع پنل های خورشیدی با احداث کارخانه ای در شهرک صنعتی کمال الملک شهر فیروزه با ظرفیت تولید پنل خورشیدی ۶۰ مگاوات در سال آغاز نمود.

دولت نیز، جهت ارتقای بهره‌وری انرژی و کاهش تلفات انتقال، توزیع و مصرف انرژی و نیز استفاده از روش های تولید برق تجدیدپذیر، لایحه ادغام سانا و سابا را جهت تاسیس سازمان انرژی های تجدیدپذیر و بهره وری انرژی برق( ساتبا )، در تاریخ ۱۳۹۵/۹/۲۴به تصویب رساند و در تاریخ ۱۳۹۵/۱۰/۳۰جهت اجرا به وزارت نیرو ابلاغ کرد.

از سال ۱۳۹۵ تا به امروز، مجوزهای زیادی از طرف ساتبا برای احداث نیروگاه های خورشیدی صادر گردیده است. بزرگترین طرح های نیروگاه خورشیدی که در این دوره زمانی مطرح شد، سرمایه گذاری شرکت کرکوس بریتانیایی جهت احداث نیروگاه ۶۰۰ مگاواتی در منطقه سمنان و سرمایه گذاری ۶۰۰ میلیون یورویی شرکت کی سی تی کره جنوبی جهت احداث نیروگاه خورشیدی در شهرستان فسا استان فارس بود. علارغم تلاش ها و حمایت های ساتبا در این خصوص، به دلیل تاخیر در صدور تضمین های مورد درخواست سرمایه گذاران و نبود راهکارهای مناسب، فرصت طلایی توسعه نیروگاه های خورشیدی از دست رفت و با خروج آمریکا از توافق برجام، سرمایه گذاران و شرکتهای خارجی که به این بازار ایران وارد شده بودند، با توجیح اقتصادی نبودن اجرای پروژه ها و طولانی شدن مدت زمان بازگشت سرمایه اولیه، تلاش های خود را متوقف نمودند.

اگر به لیست نیروگاههای خورشیدی مگاواتی در حال بهره برداری ایران نگاهی بیاندازیم متوجه خواهیم شد که همگی در فاصله بین سالهای ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ احداث و مورد بهره برداری قرار گرفته اند.

در ادامه به معرفی مختصر برخی از نیروگاه های خورشیدی در ایران می پردازیم

• نیروگاه خورشیدی شیراز

  نیروگاه خورشیدی شیراز ( تأسیس ۱۳۸۷)، نخستین نیروگاه خورشیدی ایران و در زمان خود بزرگترین نیروگاه خورشیدی خاورمیانه بود. این نیروگاه از نوع خورشیدی سهموی خطی است که در ایران توسط متخصصان داخلی ساخته شده‌است. در حال حاضر توان این نیروگاه ۲۵۰ کیلووات است که در برنامه توسعه پنجم قرار به تأمین ۵۰۰ کیلو وات می‌باشد. این نیروگاه یک مرکز تحقیقاتی است که ۳۰۰ هزار متر مربع مساحت و۶۰ هزار متر مربع زیربنا دارد.

• نیروگاه خورشیدی تبریز

  نیروگاه خورشیدی تبریز، یکی از نیروگاه‌های ایران با ظرفیت تولید اسمی ۵۰.۴ کیلووات است که در استان آذربایجان شرقی شهر تبریز قرار دارد. این نیروگاه از نوع هیبریدی (بادی و خورشیدی) است. نیروگاه خورشیدی شامل ۲۵۲ پنل فتوولتائیک ۲۰۰ واتی به قدرت اسمی ۵۰.۴ کیلووات است که در محوطه ساختمان ستادی شرکت توزیع نیروی برق آذربایجان شرقی نصب شده‌است. این نیروگاه دارای سه دستگاه اینورتر متصل به شبکه به همراه سیستم‌های داده برداری، مانیتورینگ، ثبت و نمایش اطلاعات است که قادر است سالانه حدود ۸۰۰۰۰ کیلووات ساعت انرژی برق تولید و به شبکه توزیع تزریق کند.

• نیروگاه خورشیدی یزد

  نیروگاه سیکل ترکیبی خورشیدی یزد هشتمین نیروگاه بزرگ خورشیدی جهان در سال ۲۰۱۰ و اولین نیروگاه با به‌کارگیری انرژی خورشیدی و گاز طبیعی در جهان است. این نیروگاه با دانش متخصصان ایرانی ساخته شده‌ است.

• نیروگاه خورشیدی طالقان

  نیروگاه پایلوت هیدروژن خورشیدی طالقان استان البرز، شهرستان طالقان در سال ۱۳۸۴ تاسیس گردید. نیروگاه خورشیدی طالقان یکی از نیروگاه‌های ایران متشکل از سلول‌های فتوولتائیک با ظرفیت تولید ۱۰ کیلووات، دستگاه الکترولیز آب به ظرفیت ۵ کیلووات و ظرفیت اسمی تولید ۱ مترمکعب در ساعت هیدروژن، سیستم پیل سوختی به ظرفیت ۲.۱ کیلووات از نوع پلیمری، کمپرسور هیدروژن، مخزن هیدروژن ۱ متر مکعبی، باتری خانه و مبدل‌های DC/AC می‌باشد.

• نیروگاه خورشیدی بیرجند

  نیروگاه خورشیدی بیرجند با استفاده از صفحات خورشیدی (فتوولتائیک) ساخته‌شده است، ظرفیت تولید این نیروگاه ۲۴ کیلووات می باشد.

• نیروگاه خورشیدی ملارد

  نیروگاه خورشیدی ملارد در استان تهران شهرستان ملارد قرار دارد، این نیروگاه قابلیت ایجاد توانی برابر با ۵۱۴ کیلووات را دارا می‌باشد.

• نیروگاه خورشیدی امیرکبیر

  نیروگاه خورشیدی امیرکبیر در استان همدان است، این نیروگاه قابلیت ایجاد توانی برابر با ۷ مگاوات را دارا می‌باشد.

• نیروگاه خورشیدی الهیه

  نیروگاه خورشیدی مشهد اولین نیروگاه خورشیدی در شرق ایران محسوب می‌شود که شروع عملیات آن در سال ۱۳۸۹ شروع شد و فاز نخست آن در ۲۴ تیر ۱۳۹۰ به پایان رسید. نخستین فاز این نیروگاه، از ۲۱۶ صفحه خورشیدی ۲۰۰ واتی مجهز به سامانه ردیاب خورشید که توانایی تولید ۴۳.۲ کیلووات برق را دارند استفاده شده‌است.

• نیروگاه خورشیدی خلیج فارس

  نیروگاه خورشیدی خلیج فارس دراستان همدان قرار دارد، این نیروگاه قابلیت ایجاد توانی برابر با ۷ مگاوات را دارا می‌باشد.

• نیروگاه خورشیدی مکران

  نیروگاه خورشیدی مکران در استان کرمان قرار دارد، این نیروگاه قابلیت ایجاد توانی برابر با ۲۰ مگاوات را دارا می‌باشد. برق تولیدی این نیروگاه تا ۲۰ سال به صورت تضمینی به سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق فروخته شده‌ است.